"Αφού δεν έχουνε ψωμί, γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι;"
"Qu' ils mangent de la brioche!"
Μαρία Αντουανέτα (1755-1793)
Αυτή η φράση έχει μείνει στην ιστορία ως η πιο άκαρδη δήλωση αρχηγού κράτους όλων των εποχών και λέγεται πως η αναίσθητη μονάρχης που είχε το θράσος να την ξεστομίσει ήταν η περιβόητη Μαρία Αντουανέτα, σύζυγος του Λουδοβίκου ΙΣΤ', βασιλιά της Γαλλίας.
Σύμφωνα με τον μύθο, η φράση ειπώθηκε κατά τη διάρκεια ενός λιμού που έπληξε τους κατοίκους του Παρισιού κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΣΤ'. Εξαγριωμένος ο λαός φώναζε στους δρόμους συνθήματα του τύπου "Ο λαός πεινάει, δεν έχει ψωμί να φάει" και η Μαρία Αντουανέτα, όταν ενημερώθηκε για την υπόθεση, υποτίθεται πως απάντησε "Ας φάει παντεσπάνι", ή brioche, στα Γαλλικά, ένα έδεσμα, φυσικά πολύ πιο ακριβό, εμπλουτισμένο και, εν τέλει, πολυτελές σε σχέση με το απλό ψωμί.
Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που σπεύδουν να υπερασπιστούν τη διάσημη Γαλλίδα κοκέτα και πρώτη απ' όλους η βιογράφος της, λαίδη Antonia Fraser, στο βιβλίο της οποίας βασίστηκε, παρεμπιπτόντως, και η ταινία της Sophia Coppola:
Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που σπεύδουν να υπερασπιστούν τη διάσημη Γαλλίδα κοκέτα και πρώτη απ' όλους η βιογράφος της, λαίδη Antonia Fraser, στο βιβλίο της οποίας βασίστηκε, παρεμπιπτόντως, και η ταινία της Sophia Coppola:
"H φράση αυτή ειπώθηκε 100 χρόνια πριν τη Μαρία Αντουανέτα, από τη Μαρία-Θηρεσία της Ισπανίας, σύζυγο του Λουδοβίκου ΙΕ'. Ήταν μια δήλωση ανθρώπου άκαρδου και αδαούς, κι εκείνη δεν ήταν τίποτα από τα δύο."
Το αν η Μαρία-Θηρεσία ήταν ο ηθικός αυτουργός μιας τέτοιας κοτσάνας επίσης δεν έχει εξακριβωθεί ιστορικά. Κατά καιρούς, η φράση έχει αποδοθεί σε πολλά ακόμη ιστορικά πρόσωπα, όπως για παράδειγμα τις δύο κόρες του Λουδοβίκου ΙΕ', τις πριγκήπισσες Σοφί και Βικτουάρ. Παράλληλα, στην κινεζική μυθολογία απαντάται επίσης μια παρόμοια ιστορία (από προφορική παράδοση), μόνο που αυτή τη φορά υπεύθυνος είναι κάποιος Κινέζος αυτοκράτορας του 3ου αιώνα, ο οποίος ακούγοντας τα παράπονα του λαού περί έλλειψης ρυζιού, πρότεινε να το αντικαταστήσουν με κρέας...
Σε κάθε περίπτωση, ιστορικά, η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά αυτής ή έστω μίας παρόμοιας φράσεως απαντάται στις "Εξομολογήσεις" του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, βιβλίο το οποίο προηγείται ενθρόνισης της Αντουανέτας, και μάλιστα, όταν γράφτηκε, η Αντουανέτα ήταν μόλις εννιά ετών. Ο Ρουσσώ, συγκεκριμένα, στο έργο του, αναφέρει ένα παρόμοιο περιστατικό το οποίο αποδίδει αόριστα σε κάποια πριγκίπισσα, χωρίς να την κατονομάζει. Δεδομένου δε, ότι μεγάλο μέρος της υποτιθέμενης αυτοβιογραφίας του Ρουσσώ είναι πέρα για πέρα φανταστικό, είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό και το συγκεκριμένο περιστατικό να μην είναι παρά ένα κωμικό συμβάν που επινόησε ο ίδιος...
Στο μεταξύ, επειδή έχω και μεταφραστικές ανησυχίες, έχω χρόνια τώρα την απορία πώς στο καλό κατέληξε να γίνει το brioche "παντεσπάνι" στη γλώσσα μας... Τείνω να καταλήξω απλώς ότι, την εποχή που πρωτομεταφράστηκε η διάσημη ατάκα, το μπριος δεν ήταν ακόμα ιδιαίτερα γνωστό στη χώρα μας, οπότε ο μεταφραστής που ανέλαβε να καλύψει το... ρεπορτάζ (χαχα) αποφάσισε να το αντικαταστήσει με κάτι που θα ήταν πιο οικείο στο ελληνικό κοινό ή έστω στις Ελληνίδες νοικοκυρές!
Το αν η Μαρία-Θηρεσία ήταν ο ηθικός αυτουργός μιας τέτοιας κοτσάνας επίσης δεν έχει εξακριβωθεί ιστορικά. Κατά καιρούς, η φράση έχει αποδοθεί σε πολλά ακόμη ιστορικά πρόσωπα, όπως για παράδειγμα τις δύο κόρες του Λουδοβίκου ΙΕ', τις πριγκήπισσες Σοφί και Βικτουάρ. Παράλληλα, στην κινεζική μυθολογία απαντάται επίσης μια παρόμοια ιστορία (από προφορική παράδοση), μόνο που αυτή τη φορά υπεύθυνος είναι κάποιος Κινέζος αυτοκράτορας του 3ου αιώνα, ο οποίος ακούγοντας τα παράπονα του λαού περί έλλειψης ρυζιού, πρότεινε να το αντικαταστήσουν με κρέας...
Σε κάθε περίπτωση, ιστορικά, η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά αυτής ή έστω μίας παρόμοιας φράσεως απαντάται στις "Εξομολογήσεις" του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, βιβλίο το οποίο προηγείται ενθρόνισης της Αντουανέτας, και μάλιστα, όταν γράφτηκε, η Αντουανέτα ήταν μόλις εννιά ετών. Ο Ρουσσώ, συγκεκριμένα, στο έργο του, αναφέρει ένα παρόμοιο περιστατικό το οποίο αποδίδει αόριστα σε κάποια πριγκίπισσα, χωρίς να την κατονομάζει. Δεδομένου δε, ότι μεγάλο μέρος της υποτιθέμενης αυτοβιογραφίας του Ρουσσώ είναι πέρα για πέρα φανταστικό, είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό και το συγκεκριμένο περιστατικό να μην είναι παρά ένα κωμικό συμβάν που επινόησε ο ίδιος...
Στο μεταξύ, επειδή έχω και μεταφραστικές ανησυχίες, έχω χρόνια τώρα την απορία πώς στο καλό κατέληξε να γίνει το brioche "παντεσπάνι" στη γλώσσα μας... Τείνω να καταλήξω απλώς ότι, την εποχή που πρωτομεταφράστηκε η διάσημη ατάκα, το μπριος δεν ήταν ακόμα ιδιαίτερα γνωστό στη χώρα μας, οπότε ο μεταφραστής που ανέλαβε να καλύψει το... ρεπορτάζ (χαχα) αποφάσισε να το αντικαταστήσει με κάτι που θα ήταν πιο οικείο στο ελληνικό κοινό ή έστω στις Ελληνίδες νοικοκυρές!
Αριστερά, το παντεσπάνι. Δεξιά, το μπριός. Βρείτε τις διαφορές, λολ!
Εντωμεταξύ, δεν θα ήταν πολύ πιο απλό, αντί για το παντεσπάνι, να χρησιμοποιηθεί η λέξη "τσουρέκι", που είναι άλλωστε και ό,τι πλησιέστερο διαθέτει η ελληνική παράδοση στο γαλλικό μπριός; (Μη γελάτε, το γράφει και η wikipedia, δείτε εδώ , στην παράγραφο History.) Μα, φανταστείτε το λίγο, σας παρακαλώ:
Λαός: Ο λαός πεινάει, δεν έχει ψωμί να φάει!
Αντουανέτα: Αφού δεν έχουνε ψωμί, γιατί δεν τρώνε τσουρέκι;
Λαός: Τσουρέκια μας τα 'κανες, Αντουανέτα!
Λαός: Ο λαός πεινάει, δεν έχει ψωμί να φάει!
Αντουανέτα: Αφού δεν έχουνε ψωμί, γιατί δεν τρώνε τσουρέκι;
Λαός: Τσουρέκια μας τα 'κανες, Αντουανέτα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου